KAHTAPOT: Година без Горан

Во 1997 заминав за Америка и мислев дека веќе нема да се вратам во Македонија. Така мислеа и родителите и сите пријатели. Само еден човек прописно ми ја предвиде иднината. Тоа беше Горан Стефановски.

Го немав запознаено Горан лично, но во годините што следеа имав впечаток дека тој е единствениот човек на светот што ме разбира. Пишува за мене во неговите драми. Ми се обраќа преку интервјуата. Ме тера да ги слушам Битлси, Леб и Сол, но и Куку Леле. Преку Силјан од Црна Дупка ме предизвикува дека не можам да свршам со отворени очи (можам Горане, можам). Преку Рина од Кула Вавилонска ми предвидува дека ќе се враќам во Македонија кога другите ќе сакаат да бегаат. Остави ме на раат Горане, не се враќам па мајка Јана!

* * *

Имаше период во 90-тите кога беше невозможно да се купат драмите на Горан Стефановски. Југославија се отпишуваше од учебниците по географија, Македонија се обидуваше да се запише, а Горан го немаше. Бев пресреќен кога Мирон од шеската ми направи фотокопии од драмите. Копиите ги влечев со себе, до Америка и назад, не знаејќи каде е дома...

* * *

Лето, 2003.

Во 2003 се шетав по кејот во Охрид и го видов како пие кафе. Му пријдов и му реков дека библиотеката на Стенфорд ги има англиските преводи на неговите драми, но дека сакам да ги однесам таму и оригиналите. Ми го даде контактот од неговиот издавач и ми рече да му пишам. Ја имаше најкул меил адресата на свет: debarmaalo@aol.com. Дебар Маало at America OnLine, а живее во Англија. Растргнат е, како и јас.

* * *

Септември, 2004.

Date: Wed, 29 Sep 2004 16:19:11 -0700 (PDT)

To: debarmaalo@aol.com

Subject: makedonski knigi na Stanford

Zdravo Goran!

Pred godina dena se vidovme vo Ohrid i vi kazav deka se obiduvam da donesam novi makedonski knigi na Stanford. Bidejki od Tabernakul nikogas ne dobiv odgovor, resiv da im doniram na Stanford del od mojata kolekcija, nadevajki se deka so toa ke gi oraspolozam da investiraat vo makedonski knigi. Taka vasite sobrani drami se veke vo kolekcijata, a uste 30-ina makedonski knigi vklucuvajki gi 'Mala Kniga na Stapici' i 'Konzervirani Impresii' se na pat - Stanford resi da go odvrze keseto:) Vi blagodaram za poddrskata, i se nadevam deka naskoro ke ima uste poveke vasi knigi da se stavat vo bibliotekata.

Mnogu pozdravi i se najubavo,

Nikola

From: Debarmaalo@aol.com

Date: Thu 9/30/2004, 12:37 AM

To: nikola@stanford.edu

Subject: Re: makedonski knigi na Stanford

Drag moj Nikola

mnogu, mnogu ti blagodaram na velikodusnosta

mnogu pozdravi

tvoj

Goran

Мој! Горан! Не оној од книгите, туку оној кој пие кафе на кеј и мисли дека сум великодушен. Оној заради кого се помирив дека никогаш нема да успеам да побегнам од Македонија. Оној кој ми дава верба дека врските на далечина можат да опстанат. Ако можел Горан со Патриша, ќе можам и јас со Драгана.

* * *

Јануари, 2005.

Секоја година праќаше по меил новогодишна честитка со наслов Happy New Art и информации за проектот кој во моментот го преокупираше. Тоа ни даваше повод да размениме по неколку пораки.

Date: Wed 1/19/2005, 2:46 PM

From: debarmaalo@aol.com

Dragi Nikola,

mnogu mi e zal sto ne se vidovme onie denovi vo Dramski. Trebase da se javis.
Mnogu mnogu pozdravi
i se nadevcam deka patistata ce ni se vkrstat naskoro
(ako ne na drugo mesto, na pristaniste vo Ohrid)
tvoj
Goran

Што па Горан би сакал да чуе од мене? Гарант го пишал ова само од куртоазија. Со колку ли луѓе се гледа во Скопје, па баш до мене му дошло...

* * *

Јануари, 2007.

From: Stikov, Nikola Aleksandar <nikola@stanford.edu>
Sent: Friday, January 5, 2007 2:52 PM
To: debarmaalo@aol.com
Subject: Srekna Nova godina

Zdravo Goran!

Bidejki ne se vidovme vo Makedonija godinava, sakav vo e-mail da ti se
zablagodaram za Demonot od Debar Maalo i da ti posakam srekna nova i se
najubavo vo 2007,

Nikola

From: debarmaalo@aol.com
To: Nikola Aleksandar Stikov <nikola@stanford.edu>

dragi Nikola

ja gledase li pretstavata?

kade si sega?

tvoj
Goran

From: Stikov, Nikola Aleksandar <nikola@stanford.edu>
Sent: Wednesday, January 10, 2007 1:33 AM
To: Debarmaalo@aol.com
Subject: Re: Srekna Nova godina

Zdravo Goran!

> ja gledase li pretstavata?
Ja gledav, bese rasprodadena do krajot na mesecot pa morav da fakam vrski za da vlezam, ama vredese:) Za starite Stefanovski/Unkovski pretstavi samo sum slusal, pa mi bese ogromno zadovolstvo konecno da vidam vasa zaednicka pretstava, fala vi! Ke se objavat li ponovite drami vo pecatena forma skoro? Mnogu bi sakal da gi procitam Duhot na slobodata i Demonot, a znam i dosta luge sto ne uspeaja da ja nabavat Everyman koga bese otpecatena od British Council.

> kade si sega?
Vo Skopje, do nedela, posle eden den vo London, pa nazad na Stanford. Vo 2006 posle sedumgodisna vrska na dalecina se zemavme so devojka mi i sega sme zaedno vo US. Site vikaa deka koga taa ke dojde ke mi oslabi zelbata za vrakanje vo Makedonija, ama nie veke go imame isplanirano slednoto doaganje vo maj 2007:)

Pozdrav i se najubavo,

Nikola

Не ми одговори! Зарем е можно да не се препозна себеси во последниот параграф? Суетен каков што ме дал Господ, не му пишав повторно.

* * *

Мај, 2015.

Поминаа години. Ја напуштивме Америка и заминавме за Канада. Ни се родија две деца. Обврските ме навјасаа, па и самиот престанав редовно да одговарам на меилови. Дури и со сопругата сè поретко си пишувавме долги писма, ама никогаш не пропуштавме да ги искоментираме новиот текст или книга на Горан. Во екот на шарената револуција ѝ го пратив ова на Драгана.

From: Nikola Stikov <stikov@gmail.com>
To: Dragana Stikova <d_matevska@yahoo.com>
Sent: Friday, May 8, 2015 12:23 PM
Subject: Koj ako ne Goran Stefanovski

Историјата и политиката ги кројат и пакуваат човечките општества во
тесни калапи. Сѐ што штрчи се кастри и гори на клада, плаќа со копање
на очи и сечење на јазик.

http://goranstefanovski.co.uk/%D0%BF%D0%BE%D1%84%D0%B0%D0%BB%D0%B1%D0%B0-%D0%BD%D0%B0-%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0/

From: Dragana Stikova <d_matevska@yahoo.com>
To: Nikola Stikov <stikov@gmail.com>
Subject: Re: Koj ako ne Goran Stefanovski

go vidov vcera ovoj tekst, ne uspeav cel da go procitam ;)

Те разбирам жено. Кој да најде време за Горан сега кога балансираме живот со две деца, меѓу два стана, на два континента? Колку само меилови не сум одговорил во меѓувреме... Колку само години не сум пратил новогодишна честитка никому. Колку туѓи среќи и несреќи сум игнорирал обидувајќи се да држам глава над вода... Дури и писмото на Горан до внуката Калина, еден од најубавите негови текстови, го прочитав со недели задоцнување.

Цел живот се чувствував дека Горан ме разбира. Можеби затоа и толку лично го доживеав тоа што не ми одговори на најинтимниот меил што сум му го пратил. Сега конечно и јас го разбирам него. Извини Горан, требаше да се јавам...

* * *

Ноември, 2018.

Лесна ти земја Горане!

Се изначитав за Горан во месеците што следуваа. Повторно ги прочитав сите негови драми, сите есеи и интервјуа до кои можев да стигнам, и по стопати овој Фејсбук статус од синот Игор. Дознав дека:

Кога бил млад, Горан сакал да има автомобили и жени и гламур, но да биде благо индиферентен кон сето тоа и да го мачат само метафизички дилеми. Каков занес!

Над работната маса имал парче хартија со рачно напишан цитат: “Writing’s easy, just stare at a blank page until your forehead bleeds!” Каква дисциплина!

На претсмртната постела, кога син му го прашал дали го боли нешто, рекол дека го боли кур. Каков Зен!

Читајќи го Горан се занесував во младоста и се дисциплинирав во средното доба. Белким ќе стигнам и до куробол во староста.

* * *

Април, 2019.

Среќен ти роденден Горане!

Скопје се прости од Горан. Беше ден пред Велигден. Врнеше. Немаше многу луѓе во паркот таа Велика Сабота, ама оние кои беа таму знаеја дека присуствуваат на нешто посебно. Ред сеќавања, ред анегдоти, ред солзи.

Дојдовме со Драгана и ги донесовме децата со себе. Знаев дека се мали и дека нема да разберат, ама сакав да го споделам тој момент со нив. Во тоа тмурно пред-велигденско попладне, бомбардиран од муабети за смрт и воскреснување, син ми ме праша:

- Тато, дали е ова за Исус?

- Како за кого синко. Како за кого...