Музички топ 13 за 2013

Tweet

2013 беше добра година за поп музиката.  Иако ме разочараа новите песни на Nick Cave, Nine Inch Nails, а донекаде и David Bowie, сепак имаше доволно свежи албуми за да ја разбијат Топ 40 монотонијата.  Подолу се моите омилени:

13. Bernays Propaganda - Забранета планета

Секоја чест за Бернајс Пропаганда.  Имаат успешна формула и секоја година инкрементално ја подобруваат.  Би сакал да слушнам повеќе продукциска иновација, но во меѓувреме ќе уживам во нивниот праведен гнев кон светот што не опкружува.

12. Portugal. The Man. - Evil Friends

На Portugal. The Man. им требаа седум албуми за конечно да ми дојдат на радарот.  Заслугата е пред се на Danger Mouse, кој со својата продукција има извлечено максимум од John Baldwin Gourley и неговите зли пријатели.  Обично не сакам назален инди поп, ама има нешто заразно и перверзно во овие песни.

11. Пеперминт - Ама Ако

Со години ги следев спотовите на pajakzajak на youtube и се прашував кога Пеперминт ќе успеат да ја освојат Македонија со својата едноставност.  Пеперминт се заглавени во состојба на перменентна адолесценција и убаво е да се минат 30-ина минути во нивно друштво.

10. The Devil Makes Three - I'm a Stranger Here

The Devil Makes Three се едни од најдобрите групи што сум ги видел во живо.  Студиски им фалеше малку полирање, но новиот албум е отскочна даска која верувам ќе ги лансира во суперѕвезди на folk-punk движењето.

9. Elvis Costello & The Roots - Wise Up Ghost

Elvis Costello знае како да ги избере своите соработници.  Wise Up Ghost ги облекува неговите стари песни во соул/хип-хоп руво, а The Roots му помагаат да остане релевантен за новите генерации.  

8. James Blake - Overgrown

James Blake си ја заслужи Mercury наградата.  Направи далеку помелодичен и поконзистентен албум од својот првенец, а соработката со RZA е едно мини ремек-дело.

7. KT Tunstall - Invisible Empire / Crescent Moon

KT Tunstall никогаш досега не сум ја сфаќал сериозно.  Но овој албум, половина посветен на смртта на нејзиниот татко, а половина на болниот развод, не може да биде сфатен поинаку.  Текстовите се интимни и тажни, а звукот е модерна americana, совршена комбинација за врнежлива ноќ. 

6. Tonyo San & Kemp OD - Чаирскиот Албум

Дел од мене сеуште тажи по игривиот рап на RNS, но драго ми е да видам дека Tonyo San ја проширува палетата на инструменти и продукциски експерименти.  Вербалната еквилибристика на Tonyo San (aka Антонио Арангеловиќ) сеуште е без конкуренција.  Никој во Македонија не знае да сложи толку комплексни рими со таква брзина и прецизност.

5. David Lynch - The Big Dream

Музата на Lynch живее во мрачна пештера полна со ехо, дисторзирани гласови и халуциногени испарувања, веројатно истото она место од кое потекнува девојката од радијаторот во неговиот прв филм, Eraserhead.  За некого, 50 минути во нејзино друштво се 49 минути подолго од потребното.  За други пак, ова е албумот кој ќе го однесе блузот во иднината, продолжувајќи по патот утабан од Little Axe и неговите следбеници.  Немам ништо против музичкото преживарење на Hugh Laurie и Garry Clark Jr., но се радувам што иднината на блузот не е во нивни раце.

4. Goldfrapp - Tales of Us

Со години чекам Goldfrapp да се вратат на звукот на Felt Mountain, еден од најхипнотизирачките албуми на 90-тите.  Конечно желбата ми се оствари.  Tales of Us е поспан, психоделичен и носталгичен, најдоброто што Goldfrapp го понудиле последниве десет години.

3. The Arcade Fire - Reflektor

Arcade Fire секогаш фасцинирале со својата претенциозност.  Сега кога имаат неколку Grammy зад себе, на претенциозноста и нема крај.  Reflektor е прог рок за иднината, концептуален двоен албум кој сепак има радиски потенцијал и iTunes исплатливост.  Се додека постојат Arcade Fire, има надеж за албумскиот рок.

2. The Arctic Monkeys - AM

Arctic Monkeys не се плашат да го променат својот звук, иако речиси секој нивен нов албум резултира со разочарани фанови.  Alex Turner знае дека неколку изгубени стари фанови не се ништо во споредба со милионите кои првпат слушнаа за нив на олимписките игри во Лондон и кои се гладни да добијат софистициран поп албум за пошироки народни маси.  АМ е токму тоа, крцкава продукција без премногу галама, но со многу стил и доволно иронија.

1. Foolish Green - Escape

Границата помеѓу омаж и рециклажа е секогаш тенка, но Foolish Green знаат како да надоградат врз своите инспирации од 60-тите.  Кој би помислил дека педесет години подоцна британската психоделија ќе доживее revival токму во Македонија.  Заборавете на The Coral и Тhe Zutons, Foolish Green се далеку повитални и поамбициозни.  Живиот настап им е увежбан и професионален, било да е на распродадениот концерт во МКЦ или во панаѓурската атмосфера на Баскерфест.  Се на се, Escape е албумот што најмногу пати го слушнав годинава и со нетрпение чекам да видам што ќе направат следно Ненад и пријателите.

Пушачи, дишете слободно!

Tweet

Корекција, 1 јануари 2017: Скорешни истражувања за врската помеѓу пушењето и загадувањето на воздухот во Кина фрлаат нова светлина врз долниот текст.  Наскоро ќе напишам подолг осврт на темава, но во меѓувреме еве ја студијата која ме натера да ги преиспитам своите тврдења:

http://berkeleyearth.org/air-pollution-and-cigarette-equivalence/

Фото преземено од MKD.mk

Оригинал: Деновиве се изнаслушав од пријатели како не можат да дишат во скопскиве магли.   Навистина, Скопје е одвратно месецов и не можам да замерам никому кој решил да остане дома и да ги затвори прозорците.  Ова е посебно важно за децата и хронично болните, кои се почувствителни на промени во квалитетот на воздухот.  Сепак, иронично е што голем дел од жалбите ги слушам од пушачи.  Затоа малку здрав разум и основна статистика не е на одмет.

Концентрацијата на ПМ10 честички (честички помали од 10 микрометри кои лесно влегуваат во дишните патишта) во воздухот деновиве е околу 1000µg на кубен метар (илјада микрограми е еднакво на еден милиграм).  Дневно човек вдишува околу 18 кубици воздух, што би рекло дека во нашите дишни патишта внесуваме околу 18 милиграми (mg) честички помали од 10 микрометри.  Бљак.  Ова се огромни количества и не е ни чудо што повеќето Скопјани се загрижени до ниво на паника.  Но, како и обично, каде има паника има и место за скепса.

Погледнете го графиконот подолу.  Кои честички се наоѓаат веднаш до смогот?  Чадот од цигари.  Не знам каков е составот на скопската магла во споредба со составот на скопските цигари, но знам дека и двете се штетни и дека придонесуваат кон ПМ10 индексот.   Фино би било да ги нема, но тешко е комплетно да ги елиминираме од нашите животи.  Како илустрација, консумирањето на една цигара ги збогатува нашите бели дробови со околу 20 милиграми ПМ10 честички, а туѓите со по неколку микрограми преку пасивно пушење (second-hand smoke).  Значи за пушачите меѓу нас, еден ден дишење во ова морничаво Скопје е еквивалент на една цигара.  Епа кој пуши по 20 на ден (а тоа е значаен дел од популацијата на Скопје), не би требало да се плаши од 21-вата.

Но овој аргумент има две острици.  Непушачите ќе речат дека и една цигара е премногу и дека оваа статистика е доказ дека воздухот во Скопје не би требало да се дише.  Како непушач комплетно се согласувам, но засега не планирам да го сменам својот начин на живот поради тоа.  Ако и по неколку месеци нивото на загаденост остане исто, тогаш ќе почнам да размислувам за алтернативи, затоа што секоја долгорочна изложеност на ПМ10 честички го зголемува ризикот за болест.  Но искуството од 90-тите кога Скопје се давеше во магли ми вели дека наскоро ќе дувне ветар и ќе го прочисти воздухот.  Во меѓувреме ќе продолжам да се качувам на Водно и да го избегнувам пасивното пушење по скопските клубови и ресторани.  Верувам дека тоа е доволна привремена компензација за гадостите кои ги вдишуваме лутајќи низ скопските магли.

Затоа, пушачи дишете слободно, а вие останатите не кревајте паника.  Поверојатно е дека ќе се разболите од цигари, дебелина или од стрес, отколку од неколку кубика скопска магла.

Забелешка: Бројките се преземени од долниов труд и се во согласност со општоприфатените стандарди за мерење на загаденост на воздухот:

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3226505/

За аутизмот, вакцините и Вест

Tweet

Дневниот весник Вест е за голема пофалба затоа што реши да ја подигне свеста за аутизмот и да фрли светло врз фамилиите кои живеат со аутизам.  Преку серијал од емотивни сведоштва на родители чии деца се дијагнозирани со аутизам, Вест разбива стереотипи, облагородува и на најдобар начин покажува како медиумите можат да бидат ем аполитични ем социјално ангажирани.   Решив и јас да се надоврзам на темава, најмногу затоа што секое од сведоштвата досега ја спомнува вакцината како каписла која ја започнала голготата на семејството.  Колку само би сакал вистината да е толку едноставна.  

Тоа би значело дека решението е буквално на дофат, и дека милиони деца и родители би можеле да го избегнат аутизмот со една едноставна (не)интервенција.  За жал, науката категорично ја има демантирано оваа теорија.  Последниот клинец во ковчегот на теоријата е повлекувањето на трудот што прв ја предложи врската помеѓу вакцините и аутизмот во влијателното научно списание The Lancet.  Се докажа дека авторот на трудот Andrew Wakefield имал конфликт на интереси, дека ги манипулирал податоците, и дека ги прекршил правилата на медицинската етика.  Зошто тогаш ова тврдење не беше сосечено во корен, туку се дозволи лавина на медиумски написи кои создадоа паника кај популацијата?  Зошто сè уште разговараме дали има или нема врска меѓу вакцините и аутизмот?  Има неколку причини за ова.  

Првата е затоа што науката е бавна.  Секоја студија за да биде прифатена мора да биде повторена (реплицирана) неколку пати, и потребни се години за да се изгради консензус околу одредено научно прашање.  За да се побие една сензационалистичка теорија за врската меѓу вакцините и аутизмот, потребни се милиони долари, илјадници часови повторување на истите експерименти и макотрпна дебата помеѓу двата научни кампа, оние за и оние против теоријата.  Во меѓувреме медиумите веќе истрчале стотици кругови околу темата, влијателни личности како Jenny McCarthy допреле до милиони фамилии, и штетата е веќе направена.  Отрезнувачки е што вистината сепак најмногу му ја должиме на истражувачкото новинарство и на седумгодишните напори на новинарот на The Sunday Times, Brian Deer, кој успеа да го дискредитира Wakefield и да издејствува повлекување на спорниот научен труд.

Втората причина за полемиката е тоа што отсуство на нешто е многу тешко научно да се докаже.  Науката може да направи илјада експерименти и да тврди дека досега не е забележана врска меѓу вакцини и аутизам, но тоа не значи дека 1001-от експеримент нема да го заклучи спротивното.  И тоа не мора дури ниту да биде резултат на нечесни научници.  Од илјадници експерименти можно е да се добијат (еден или неколку) случајни резултати, а тие да бидат само статистичка грешка.  Нешто како кога комплетно случајно пет фрлања на паричка по ред испаѓаат 'глава', па погрешно заклучуваме дека паричката нема две лица.   Инстинктот на медиумите е ова да го пријават како откритие на нов тип на паричка.  Инстинктот на научникот е да продолжи да ја фрла паричката за да види дали повторно ќе добие пет по ред.

Третата причина е тоа што дефинитивно постои врска (корелација) помеѓу периодот на вакцинирање и почетокот на симптомите на аутизмот.  Но корелација не секогаш значи и причинско-последична поврзаност (каузалност).  На пример, постои и силна корелација помеѓу проодувањето и ракот.  Луѓе кои прооделе имаат поголема веројатност да заболат од рак отколку бебиња.  Но тоа не значи дека проодувањето е одговорно за појава на рак.  Едноставно, возраста е клучен фактор во тоа кога ќе почнат да се манифестираат симптомите.  Слична е и врската меѓу вакцините и аутизмот.  Од раѓање до 3 години децата примаат многу вакцини, а ова е истата возраст на која се јавуваат и првите симптоми на аутизам.  Затоа многу е веројатно првите симптоми на аутизам да се погодат блиску до администрацијата на некоја вакцина, па родителите да поверуваат дека вакцината го предизвикала аутизмот.

Четвртата е затоа што популацијата засегната од овие сувопарни научни дебати и статистички аргументи е многу ранлива.  Родителите се во принцип ранлива категорија.  Секој родител го сака најдоброто за своите деца и ќе го послуша секој совет што делува дека доаѓа од веродостоен извор.  Родителите на деца со аутизам се уште поранливи.  Живеат во неизвесност, плаќаат многу пари за третмани со минимални ефекти, и потребна им е сламка сигурност, сидро од кое ќе почнат да го истражуваат теренот.  Вакцините нудат едно вакво сидро, заедничко искуство кое им дава надеж дека барем некои прашања поврзани со аутизмот имаат одговор.

За врската меѓу вакцините и аутизмот се пишувало многу во светските, но веројатно не доволно во македонските медиуми.  Решив да реагирам токму поради тоа што знам дека мотивацијата зад овие серијали на Вест не е сензационалистичка, туку едукативна.  Мораме да го запознаеме аутизмот за да можеме да се справиме со него.  Еден од чекорите во тоа запознавање е да ги дознаеме и неговите причини, но и да ги разбиеме заблудите околу истите.  Во тој контекст секоја дискусија е добредојдена.  Вакцините спасуваат многу животи, но тие се ефектни само ако речиси сите се вакцинираме.  Прескокнување на задолжителни вакцини ја прави целата популација поподложна на разорувачки болести како сипаници и детска парализа, кои сè уште имаат потенцијал да одземат или да хендикепираат милиони човечки животи.  Затоа не смееме да промовираме научно непотврдени теории против вакцинирањето.

Луѓето со аутизам се посебни.  На многу од нив им треба помош за да можат да функционираат во општеството, но тие исто така ја збогатуваат палетата на човечки таленти и ги демонстрираат екстремите на човечкиот мисловен процес и аналитична моќ.  Луѓе со аутизам ја збогатувале нашата култура со години пред да постои дијагноза за аутизам.  Без да ги набројувам бројните нивни придонеси за општеството, ви препорачувам да го погледнете прекрасниот филм за Temple Grandin.  Затоа, да се фокусираме на подобра интеграција на фамилиите кои живеат со аутизам, а да ги оставиме научниците да развиваат вакцини и да го истражуваат аутизмот.  Нели би било иронично доколку за десетина години тие откријат нова вакцина, овој пат за аутизам?

Lovers of the Arctic Circle - Julio Medem (1999)

Дел од мене сака да се потсмева со Lovers of the Arctic Circle, филм кој е толку фасциниран од концептот на палиндром, што на крајот и самиот се претвара во еден.  Па сепак, иако структурата му е ригидна и изнасилена, на естетско и филозофско ниво филмот е вистинско уживање.

Приказната е за Ана и Ото и за циркуларноста во нивните животи.  Не се само нивните имиња палиндроми.  Како што филмот напредува увидуваме дека и нивните животни патишта прават невидени акробации за на крајот да завршат таму каде што почнале.  Ана и Ото се запознаваат како деца во школо, нејзината мајка и неговиот татко се вљубуваат, па тие одеднаш стануваат брат и сестра.  Малку подоцна стануваат љубовници, а уште малку подоцна го прекинуваат контактот.  И така нивната врска еволуира од платонска, преку фамилијарна, до физичка и метафизичка, давајќи му ново значење на статусот 'It's complicated'.

Ова не е филм за буквалисти, туку за непоправливи романтици.  Колку повеќе дознаваме за испреплетеноста на фамилијарните истории на главните ликови, сфаќаме дека филмот е спремен да се збогува со здравиот разум за да не убеди дека некои луѓе се предодредени да бидат заедно, а некои не.  Но за разлика од многу други романтични филмови, во овој до последен момент не знаеме во која група припаѓаат Ана и Ото.  Потоа доаѓа последниот кадар, и Lovers of the Arctic Circle го комплетира кругот.

Only God Forgives - Nicolas Winding Refn (2013)

Nicolas Winding Refn е комплетно непредвидлив режисер.  После неколку одлични европски филмови, решава да ја нападне Америка со Ryan Gossling, ја освојува публиката со Drive, и кога сите очекуваме следниот негов филм со Gossling да биде уште попопуларен, тој решава да ни даде филм кој е на границата меѓу невкус и генијалност, и како таков сосема несоодветен за американскиот пазар.

Џулиан (Ryan Gossling) и Били (Tom Burke) се двајца браќа кои живеат во криминалното подземје на Бангкок.  Били силува и убива една малолетна девојка, и тоа повлекува серија на освети, секоја покрвава од претходната.  Во приказната се вмешуваат осветољубивата мајка на Џулиан и Били (Kristin Scott Thomas) и уште поосветољубивиот полицаец со комплекс на Бог (Vithaya Pansringarm), комбинација која гарантира многу едиповски дијалози и уште повеќе крв. 

Естетиката на Only God Forgives позајмува многу од италијанските хорор филмови, со стилизирана глума и неверојатен продукциски дизајн.  Филмот има незаборавна палета на бои и ликови кои лутаат низ спектакуларните ентериери како карикатури кои земале малку повеќе дрога од максимално дозволените количества.

Не е ни чудо што филмот е посветен на Alejandro Jodorowsky, чилеанскиот уметник на бизарното и висцералното, кој веројатно не би ни трепнал да види како Ryan Gossling ја нурнува својата рака во утробата на свеж труп.   За останатите, ако досега не ви е јасно, овој филм не е за оние со слаб стомак.  За среќа мојот стомак е прилично силен, а желбата да видам нешто ново и непредвидливо ми е секогаш посилна од потребата да се чувствувам пријатно во кино салата.  

12 Years a Slave - Steve McQueen (2013)

ПРЕДУПРЕДУВАЊЕ ЗА СПОЈЛЕРИ ВО 2-от ПАРАГРАФ

Steve McQueen досега има направено еден филм за штрајк со глад, еден за зависник од секс, и еден за слободен човек кој минал 12 години како роб.  Поинтересни теми здравје.  Згора на тоа, McQueen има толку добро чувство за врамување на кадар, што не е можно да го тргнеш погледот, дури и ако кадарот е сцена од месо кое се двои од телото по удар со камшик.  Но и покрај (или токму заради) оваа добитна комбинација од брутални теми и префинета фотографија, просто е неверојатно колку се плитки сценаријата во неговите филмови.

12 Years a Slave е компилација од робовладетелски клишеа.  Соломон Нортап (Chiwete Ejiofor) е слободен црнец во Њујорк кој по игра на судбината завршува како роб на различни робовладетели, почнувајќи од добродушниот слабак (Benedict Cumberbatch) до бездушниот тиранин (Michael Fassbender).  По пат се соочува со многу пакост, човечки трагедии, и еден лошо одглумен Канаѓанин (Brad Pitt), кој не верува во ропство па му помогнува да се ослободи.  Соломон доаѓа дома, целата фамилија делува остарено, а ние немаме чувство дека поминале 12 години.

Пред да ме осудите дека ви го раскажав целиот филм, имајте на ум дека ова е филм кој веќе е раскажан преку својот наслов.  Не постои неизвесност, оти знаеме дека после 12 години Соломон ќе си дојде дома.  До режисерот е да создаде драма, да ни даде увид во психата на човек кој бил на работ на безнадежноста и успеал да и побегне.  За жал, McQueen многу повеќе ужива да ни покажува човечки тела во агонија отколку внатрешен конфликт и интересен дијалог.

Steve McQueen раскажува телеграфски.  Знае дека ако избере тема како за во жолт печат, нашата емпатија ќе ги поврзе точките, ќе ги обои ликовите со човечност и ќе ја доразвие приказната.  За жал, резултатот од неговите филмови е токму таква боенка со фонт 50-ка, во која приказната е само контура за елегантната фотографија.

Blue is the Warmest Color - Abdellatif Kechiche (2013)

Првиот пат кога 16-годишната Адел заплакува во Blue is the Warmest Color, и јас почувствував грутка во грлото.  Давејќи се во солзи, таа се обидува да голтне колаче, но храната и заглавува во грло, а од устата и излегуваат сувите трошки.  Нема ништо холивудско во тие солзи, ниту пак во мрсулите кои константно се тркалаат низ лицето на Адел, но има нешто длабоко вистинско и потресно.  До крајот на филмот ќе видиме уште многу телесни течности и сцени во кои главните актерки комплетно се разголуваат пред камерата, и емотивно и физички.  

Во својата суштина ова е едноставна и универзална coming-of-age приказна за средношколката Адел (Adèle Exarchopoulos) која ги преиспитува своите сексуални и професионални приоритети преку неколкугодишната врска со постарата и навидум посамоуверена Ема (Léa Seydoux).  Посебноста на филмот доаѓа од ситниците.  Канскиот победник за 2013 е храбар филм кој ранливоста на главните ликови ни ја сервира како на тацна.  Кастингот е совршен, дијалогот е провокативен, а Adèle Exarchopoulos е едно од највпечатливите лица што било кога сум ги видел на филмско платно.    Низ солзите и мрсулите продира шармот на родена ѕвезда, девојка за која навиваме и од која не можеме да го тргнеме погледот.

Многумина ќе ја дискутираат шестминутната лезбејска сцена, која е дефинитивно снимена со цел да возбуди и поставува нови стандарди за тоа што е прифатливо во arthouse кино салите.  Уживав во неа, но има нешто проблематично и експлоатирачко кога  50-годишен хетеросексуален маж (Abdellatif Kechiche) режира две преубави девојки кои сосема голи цели 6 минути се милуваат под силна светлина.  Особено кога тие потоа ќе го опишат искуството како одвратно и ќе одбијат да работат со него во иднина.  Штета што оваа сцена ќе остане најзапаметеното нешто од Blue is the Warmest Color, зашто и без неа ова ќе беше еден од најдобрите филмови на годината.

Oldboy - Spike Lee (2013)

Зошто ли по ѓаволите одлучил Spike Lee да направи римејк на Oldboy?  Што ли имал да додаде или да одземе од оригиналот?  Можеби сакал да направи социјален коментар за американската култура на насилство?  Можеби имал подобра идеја за тоа како се јаде жив октопод?  Одговорите на овие прашања се "не знам", "ништо", "не" и "каков октопод?"

Да гледаш приказна за човек (Josh Brolin) кој е 20 години во заточеништво, измачуван од Samuel L. Jackson и уште еден мистериозен странец (Sharlto Copley), да видиш стотици искасапени човечки тела (вклучувајќи и неколку разнесени глави), да видиш епизодни улоги на тројца омилени ликови од  Sopranos и The Wire, да видиш прилично експлицитна секс сцена меѓу Brolin и Elizabeth Olsen, и цело време да се досадуваш...  Е тоа не можев да го очекувам.

Можеби вакви филмови едноставно треба да се гледаат на непознат јазик, со непознати глумци, во "егзотична" култура, за да може да се голтне нивната комплетна апсурдност.  Или можеби Spike Lee грчевито се труди да шокира па не храни со евтини torture porn финти?  Што и да е, како можеш да направиш римејк на Oldboy и да го оставиш октоподот неизеден?